8 Fakte më pak të njohura për Aleksandrin e Madh

Aleksandri i Madh është një nga figurat më të famshme në histori. Por sa dini për pushtuesin e njohur në botën e lashtë?

Nga: The Collector> By Vedran Bileta: 8 Lesser-Known Facts About Alexander the Great¹

Aleksandri III i Maqedonisë, i njohur më mirë si Aleksandri i Madh, u bë mbret në moshën njëzet vjeçare dhe kishte pushtuar shumicën e botës së njohur deri në kohën e vdekjes së tij të papritur në moshën 32 vjeçare². Gjatë mbretërimit të tij të shkurtër, por plot ngjarje, ai krijoi një Perandori të gjerë që shtrihej nga Greqia dhe Egjipti deri në Indi. Megjithatë, ëndrrat e sundimtarit të ri për pushtim të mëtejshëm u shkurtuan nga vdekja e tij e papritur në Babiloni në vitin 323 p.e.s. Pas kalimit të pushtuesit, Perandoria e tij e stërmadhe u shpërbë në luftërat e zhvilluara nga pasardhësit e tij. Megjithatë, trashëgimia e qëndrueshme e Aleksandrit, Bota Helenistike, duroi, duke ndikuar pothuajse në çdo shoqëri dhe kulturë deri në ditët tona. Dihet shumë për jetën e tij, mbretërimin dhe trashëgiminë e tij. Por ka gjithmonë më shumë për t’u paketuar. Ja tetë fakte më pak të njohura për mbretin, gjeneralin, pushtuesin dhe legjendën — Aleksandrin e Madh.

1. Aleksandri i Madh ishte anëtar i një dinastie të lashtë

.Aleksandri i Madh ishte anëtar i një dinastie të lashtë. Kreu i portretit prej mermeri të Aleksandrit të Madh, shekulli II – I p.e.s., nëpërmjet Muzeut Britanik.

Emri i Aleksandrit të Madh është i njohur gjerësisht. Megjithatë, pak veta e dinë se para se të bëhej i pavdekshëm në histori si «i Madhi»³, sundimtari i ri njihej si Aleksandri III i Maqedonisë. Aleksandri lindi në vitin 356 p.e.s. nga mbreti Filip II i Maqedonisë,⁴ dhe gruaja e tij e katërt, Olimpia. Filipi ishte anëtar i dinastisë së lashtë Argead, e cila gjurmoi origjinën e saj në një periudhë mitike në Greqinë e lashtë. Sipas traditës, themeluesi i dinastisë, mbreti Caranus, ishte një nga pasardhësit e Herakliut.

 Ndërsa ajo nuk ishte vetë maqedonase, edhe Olimpia ishte anëtare e linjës së lashtë mbretërore. Nëna e Aleksandrit ishte vajza e mbretit të molosëve, një fis i lashtë grek nga Epiri. Linja e shkëlqyer e Olimpias nuk u ndal atje. Familja e saj pretendonte lidhje me asnjë tjetër përveç heroit të Luftës së Trojës, Akilit legjendar⁵ (!). Kështu, Aleksandri mund të gjurmonte origjinën e tij në disa nga figurat më të famshme nga historia dhe mitologjia greke. S’është për t’u habitur që princi i ri mendonte se ishte i paracaktuar për madhështi.

2. Babai i Aleksandrit i hapi rrugën suksesit të tij ushtarak

Falanksi maqedonas me sarissa të vendosur a1> , siç imagjinohet nga Angus McBride, nëpërmjet 300spartanwarriors.blogspot.com

Edhe pse trashëgimia e djalit të tij në ditët e sotme e lë në hije emrin e tij, mbreti Filip II i Maqedonisë hodhi themelet për ushtrinë që do ta ndihmonte Aleksandrin të pushtonte botën e njohur. Nën sundimin e Filipit, Maqedonia u rrit nga një mbretëri periferike në një fuqi ushtarake, duke u bërë fuqia kryesore në Greqinë e lashtë. Për të arritur një arritje të tillë, Filipi II përdori diplomacinë, aleancat martesore dhe, më e rëndësishmja, ai reformoi ushtrinë, duke e bërë atë forcën ushtarake më vdekjeprurëse të periudhës.

 Në qendër të ushtrisë maqedonase ishte një formacion këmbësorie i njohur si falanksi. Ishte një bllok këmbësorie i ngjeshur fort së bashku, me çdo ushtar në formacion që mbante një pike 4 deri në 6.5 metra të gjatë (13-21 këmbë) të quajtur sarissa⁶ (shtizë e gjatë ose pike). Afërsisht dyfishi i gjatësisë së piketave të përdorura nga grekët, sarissa i dha këmbësorisë maqedonase një shtrirje shtesë përpara se tehu i pikes së forcës kundërshtare të mund t’i arrinte ato. Falanksi u vendos për të mbajtur larg këmbësorinë armiqësore, ndërsa kalorësia (një tjetër nga shpikjet e Phillip) shkoi në ofensivë. Kalorësia shoqëruese⁷, trupat elitare të montuara të formuara nga aristokracia maqedonase, ishte një nga njësitë e para shokuese të kalorësisë në histori.

 3. Aristoteli ishte tutori i tij

Aristoteli mëson Aleksandrin e ri -imazh1, gdhendja e drurit të shekullit të 19-të, nëpërmjet Historytoday.com

Phillip jo vetëm që i mësoi të birit artin e luftës. Si princ maqedonas, Aleksandrit iu dha arsimi më i mirë i mundshëm në histori, filozofi, letërsi, algjebër dhe lëndë të tjera të rëndësishme. Oborri mbretëror në Pella (në Greqinë e sotme) ishte i mbushur me mendjet më të ndritura të epokës, të sjella për të mësuar pushtuesin e ardhshëm. Midis tyre nuk ishte askush tjetër përveç Aristotelit⁸, filozofit të famshëm. Aristoteli ende nuk kishte bërë emër në atë kohë, por ai njihej si nxënësi i Platonit⁹. Kështu, Filipi II e ftoi Aristotelin të mësonte të birin, duke premtuar se do të rindërtonte shtëpinë e filozofit në Stagira. Tre vjet të mësimit të Aristotelit lanë një ndikim të qëndrueshëm mbi Aleksandrin e ri, duke frymëzuar një dashuri jetëgjatë për filozofinë. Sipas një legjende, Aleksandri, ndërsa ishte ende princ, takoi Diogjenin cinik¹⁰, një filozof asketik i njohur për refuzimin e zotërimeve të botës dhe për gjumin në një qyp të madh balte. Aleksandri e pyeti filozofin nëse kishte ndonjë gjë që mund të bënte për të. “Po,” Diogjeni u përgjigj: “Qëndroni mënjanë. Po më bllokon diellin.” Me sa duket, takimi i bëri një përshtypje të tillë Aleksandrit, i cili citohet të ketë thënë: “Po të mos isha Aleksandri, do të isha Diogjeni”. Interesi i Aleksandrit për filozofinë nuk u zbeh kurrë. Ndërsa ishte në Indi¹¹, ai mori një pushim nga lufta, duke u angazhuar në vend të kësaj në diskutime të gjata me gjimnazistët, “filozofët lakuriq” nga fetë hindu ose xhainiste, të cilët, ashtu si Diogjeni, hodhën poshtë kotësinë njerëzore — dhe veshjen.

4. Libri i preferuar i Aleksandrit ishte Iliada

Aleksandri i Madh në Varrin e Akilit imazh2, nga Robert Hubert, 1750-1775, nëpërmjet Luvrit.

Duke marrë parasysh prejardhjen e tij të shquar dhe arsimin e lartë¹², nuk është për t’u habitur që Aleksandri ishte një lexues i apasionuar i klasikëve të mëdhenj. Ai ishte veçanërisht i dhënë pas veprave të Homerit — Iliadës¹³ dhe Odisesë¹⁴. Sipas biografit greke të shekullit të parë Plutarkut, Aleksandri mbante një kopje të Iliadës, të annotuar nga tutori i tij Aristoteli, kudo që shkonte. Plutarku tha se Aleksandri e konsideronte Iliadën një «thesar të përsosur portativ të të gjitha virtyteve dhe njohurive ushtarake».

 Dyshohet se Aleksandri fjeti me Iliadën nën jastëkun e tij. Heroi i tij i preferuar ishte Akili, luftëtari legjendar. Në fund të fundit, Akili ishte një nga paraardhësit e tij nga ana e nënës së tij. Dhe ashtu si heroi i tij i fëmijërisë, Aleksandri, gjithashtu, do t’i çonte grekët në një luftë kundër Lindjes. Ndryshe nga Akili, i cili vdiq në Luftën e Trojës¹⁵, Aleksandri do të triumfonte, duke rrëzuar një nga perandoritë më të fuqishme të Lindjes dhe duke krijuar një mbretëri të re dhe të fuqishme.

5. Aleksandri i Madh adhuronte Bucefalusin e tij besnik Steed Bucephalus

Aleksandri i Madh mbi Bucefalusin e tij të dashur -imazh3, Detaji i betejës së Issus Mosaic, rreth vitit 100 p.e.s., nëpërmjet Museo Archeologico Nazionale di Napoli.

Biografia e Plutarkut për Aleksandrin na tregon edhe një histori të famshme dashurie mes njeriut dhe bishës. Kur Aleksandri ishte dhjetë vjeç, babait të tij iu ofrua një kalë i madh dhe madhështor¹⁶. Megjithatë, kafsha nuk pranoi të zbutej. I zemëruar nga kokëfortësia e tij, Filip urdhëroi që kali i ri të hiqej. Megjithatë, Aleksandri u godit nga bukuria e kafshës dhe ndërhyri, duke vënë bast se mund të montonte bishën e egër. Në mënyrë të famshme, princi vuri re se kali kishte frikë nga hija e tij¹⁷ dhe ishte në gjendje të nënshtronte stallonin.

 Aleksandri përfundoi duke mbajtur kalin, duke e quajtur Boukephalas¹⁸ (ose Bucephalus), që do të thotë “kokë kau“. Të dy u bënë të pandashëm dhe kur Aleksandri ndërmori fushatën e tij legjendare kundër Persisë, ai zgjodhi Bucephalus si kalin e tij të luftës. Bucephalus shoqëroi Aleksandrin nëpër shumë beteja, duke ndjekur mjeshtrin e tij në kërkimin e tij deri në fund të botës së njohur. Më në fund, në Indinë e largët, udhëtimit të Bucephalus i erdhi fundi. Rreth vitit 326 pp. e.s., pas betejës së Hydaspes¹⁹, Bucephalus vdiq nga plagët e betejës ose ndoshta nga pleqëria (kali besnik i Aleksandrit ishte tridhjetë vjeç). Për të nderuar shokun e tij besnik, Aleksandri ndërtoi një qytet në brigjet e lumit Hydaspes, duke e quajtur Aleksandri Bucephala.

 6. Ngjitja e tij në fron ishte një çështje e dhunshme

Portreti i monedhës së Aleksandrit të Madh 305-281 pes nëpërmjet Muzeut Britanik

 Në vitin 336 p.e.s., Filipi II u vra²⁰ nga një nga truprojat e tij, i cili më pas u vra ndërsa përpiqej të arratisej. Menjëherë pas vdekjes së mbretit, Aleksandri 20-vjeçar u vlerësua si monarku i ri nga aristokracia dhe ushtria. Megjithatë, disa e vunë në dyshim pretendimin e tij dhe për t’i bërë gjërat më të ndërlikuara, disa dyshuan si Aleksandrin, ashtu edhe nënën e tij, Olimpia, se ishin përfshirë në vrasjen e Filipit. Në fund të fundit, marrëdhënia mes Filipit dhe Olimpias u acarua vitet e fundit deri në atë pikë sa ajo dhe djali i saj u internuan nga mbretëria.

 Por me fronin tani bosh, Aleksandri nuk humbi kohë dhe ai ishte i shpejtë për të eliminuar të gjitha pengesat e mundshme për mbretërimin e tij. Aleksandri urdhëroi ekzekutimin e kushëririt të tij, dy princeshave maqedonase dhe anëtarëve të tjerë të familjes mbretërore të cilët ai i konsideronte rivalët e tij. Përveç spastrimit në gjykatë, Aleksandrit iu desh të merrej me disa qytet-shtete greke, të cilat përdorën shuarjen e Phillip për t’u revoltuar. Në një fushatë të shpejtë dhe brutale, mbreti i ri mundi rebelët, duke ndëshkuar ashpër udhëheqësit e tyre dhe duke rivendosur rendin. Paqësori i Greqisë e lejoi Aleksandrin e Madh të niste fushatën e tij ikonë persiane.

7. Aleksandri nuk u mund kurrë në betejë

Detaje nga relievi i të ashtuquajturit sarkofag i Aleksandrit -imazh4, që tregon Aleksandrin e Madh duke kalëruar Bucephalus në betejë, në fund të shekullit iv pp. e.s., nëpërmjet Wikimedia Commons

Aleksandri e kaloi pjesën më të madhe të mbretërimit të tij duke bërë luftë kundër qytet-shteteve greke, fiseve trake ose ushtrive të mbretërve persianë dhe indianë. Në betejat e tij të shumta²¹, Aleksandri përdori plotësisht formacionin e falanksit, dhe kalorësinë shoqëruese, duke e zhvilluar më tej ushtrinë e tij në forcën më të fuqishme ushtarake të periudhës. Taktikat dhe strategjitë ushtarake të Aleksandrit mësohen ende në akademitë ushtarake më prestigjioze në botë. Në fund të fundit, gjatë 15 viteve të luftës, Aleksandri i Madh nuk humbi kurrë një betejë.

Aleksandri i Madh në tempullin e Jerusalemit -imazh5, nga Sebastiano Conca, ca 1736, nëpërmjet Muzeut Prado

Pse?

Përveçse u mësua arti i luftës që në moshë të re, Aleksandri zotëronte karizëm dhe trimëri të pamasë personale, të kombinuar me një udhëheqje të shkëlqyer. Prania e tij e vazhdueshme mes trupave të tij ngriti moralin e ushtrisë dhe forcoi vullnetin e tyre për të luftuar. Megjithatë, zakoni i tij për të udhëhequr personalisht trupat çoi në shumë takime afër vdekjes për pushtuesin e ri dhe akoma më shumë plagë. Për shembull, në lumin Granicus²², Aleksandri e mashtroi me anë të një mrekullie vdekjen pasi Kleiti i Zi i shpëtoi jetën sulmuesit pers në momentin e fundit. Por plaga më e rëndë e Aleksandrit ishte gjatë fushatës indiane, kur një shigjetë armike i shpoi mushkëritë.

8. Ai emëroi shumë qytete sipas vetes (dhe një sipas kalit të tij)

Aleksandri i Madh themelues Aleksandria -imazh6, nga Placido Constanzi, 1736-1737, nëpërmjet Walters Art Museum, Baltimore

Aleksandri ishte më shumë se një pushtues i thjeshtë. Ai ishte gjithashtu ndërtues dhe themelues i qyteteve. Në fakt, gjatë fushatës së tij dhjetëvjeçare në Lindje, ai themeloi mbi shtatëdhjetë qytete të reja²³. Çuditërisht, pushtuesi i ri i quajti të gjithë sipas vetes, përveç atij në Indi, të cilin e quajti sipas kalit të tij të dashur, Bucephalus. Qytetet e Aleksandrit gjurmojnë rrugën e përparimit të ushtrive të tij nëpër fushat e Turqisë së sotme, Iranit, Afganistanit, Taxhikistanit dhe Pakistanit. Shumica e tyre tani janë reduktuar në rrënoja të thjeshta ose u bënë themeli i qyteteve të sotme.

 Më i famshmi prej tyre është padyshim qyteti që Aleksandri themeloi në Egjipt. Alexandria-ad-Aegyptum²⁴, ishte projektuar për të qenë kryeqyteti i Perandorisë së tij. Megjithatë, nuk duhej të ishte kështu. Pas vdekjes së Aleksandrit në Babiloni, Perandoria u shemb shpejt në luftërat e pasuesve të tij – diadochi²⁵. Megjithatë, Alexandria-ad-Aegyptum ruajti rolin e saj si kryeqyteti i mbretërisë së fuqishme Ptolemaike, një nga shumë Mbretëritë Helenistike²⁶ që u shfaq pas luftërave të përgjakshme. Aleksandria i kaloi Ptolemejtë, duke mbetur fuqia intelektuale dhe ekonomike e Egjiptit Romak. Vetëm në Mesjetë vendi e humbi rëndësinë e tij. Megjithatë, qyteti u ringjall në shekullin e nëntëmbëdhjetë, dhe sot qyteti i Aleksandrit është qyteti i dytë më i madh i Egjiptit dhe një nga qendrat më të rëndësishme mesdhetare.

Citoni këtë artikull> Bileta, Vedran. “8 Lesser-Known Facts About Alexander the Great” TheCollector.com, February 19, 2023, https://www.thecollector.com/alexander-the-great-facts/.

> Nga: The Collector> By Vedran Bileta: 8 Lesser-Known Facts About Alexander the Great, linku 1.

Referenca

1. 8 Lesser-Known Facts About Alexander the Great ↩︎
2. What Are Plato’s Arguments Against Democracy? ↩︎
3. How Did Alexander Become ‘the Great’? ↩︎
4. Philip II of Macedon: The Man Who Made Alexander “Great” ↩︎
5. Trojan War Heroes: 13 Of The Greatest Ancient Greeks of the Achaean Army ↩︎
6. Sarissa – Wikipedia ↩︎
7. 5 Of The Most Admired Ancient Elite Military Units ↩︎
8. Aristotle’s Philosophy: Eudaimonia and Virtue Ethics ↩︎
9. Plato’s Philosophy: 10 Breakthroughs That Contributed to Society ↩︎
10. 6 Key Facts About Diogenes of Sinope and the School of Cynicism ↩︎
11. Alexander the Great in India: Furthest and Final Conquests 327-325 BCE ↩︎
12. What Happened when Alexander the Great Visited the Oracle at Siwa? ↩︎
13. Homer’s Iliad: The Epic Tale Of The Trojan War ↩︎
14. Homer’s Odyssey: The Epic Voyages of Odysseus in 16 Artworks ↩︎
15. Trojan War: The Epic Tale in 17 Artworks ↩︎
16. A Brief History of Ancient Horses: The Steeds of Gods and Kings ↩︎
17. Plutarch, Alexander, chapter 6, section 1 ↩︎
18. 4 Famous Horses from the Ancient World: Most Noble Steeds ↩︎
19. Alexander the Great in India: Furthest and Final Conquests 327-325 BCE ↩︎
20. The Ruthless Assassins of History: From Brutus to ISIS-K ↩︎
21. Top 10 Battles of Alexander the Great ↩︎
22. Battle of the Granicus (334 BCE): Alexander’s Conquest Begins ↩︎
23. 5 Famous Cities Founded by Alexander the Great ↩︎
24. Alexandria Ad Aegyptum: The World’s First Cosmopolitan Metropolis ↩︎
25. Diadochi: The Successors of Alexander the Great & Their Wars ↩︎
26. Hellenistic Kingdoms: The Worlds of Alexander the Great’s Heirs ↩︎