Bota e lashtë, me kulturat e saj të panumërta dhe të kaluarat misterioze, ka mahnitur prej kohësh imagjinatën e historianëve dhe arkeologëve. Midis grupeve të shumta enigmatike që mbushin peizazhin e antikitetit, pak janë aq intrigues dhe të pakapshëm sa pellazgët. Historia e tyre është e thurur në vetë pëlhurën e historisë greke, duke u shfaqur si një pararendës i errët i agimit të ndritshëm të qytetërimit klasik grek.
Nga THE ARCHAEOLOGIST: Who Were The Pelasgians? (Pre-Historic People of Greece)1 – Kush ishin pellazgjikët? (Populli parahistorik i Greqisë)
Zbulimi i enigmës së Greqisë Parahistorike
Ato janë të perceptueshme gjatë një kohe dhe hapësire të madhe në botën e lashtë të Egjeut, por për shkak të kalimit të kohës dhe dominimit të mëvonshëm të kulturës helene, ato janë ende kryesisht një mister. E përshkruar në mënyrë të ndryshme nga autorët klasikë si banorët origjinalë të Greqisë, historia e tyre është një sixhade mitesh, legjendash dhe rrëfimeve historike të fragmentuara.
Në eksplorimin e enigmës pellazgjike, ndeshet në një labirint pyetjesh në lidhje me origjinën, gjuhën dhe kulturën e tyre. A ishin ata kolonët e parë të kontinentit grek, apo një grup i larmishëm njerëzish indigjenë të bashkuar nën një nomenklaturë greke? A flisnin ata një gjuhë që ishte një paraardhës i greqishtes apo diçka krejtësisht të veçantë? Teoritë janë të shumta, por përgjigjet janë kalimtare, si ndjekja e hijeve në dritën e zbehtë të agimit të hershëm.
Origjina dhe identiteti
Termi “Pellazgians” (greqishtja e lashtë: Πελασγοί) i referohej kryesisht popullatave indigjene të Greqisë para epokës helene. Sipas historianit Peter Green, ky emërtim i gjerë sugjeron një grup të larmishëm dhe të lashtë që i paraprin dhe ndoshta ndikoi në kulturën e hershme greke. Mungesa e provave përfundimtare arkeologjike dhe të dhënave historike të qarta në antikitet errëson origjinën dhe identitetin e Pelazgëve. Ata shpesh përshkruhen si populli autokton i Greqisë, para ardhjes së fiseve helene. Shkrimtarët e lashtë grekë i portretizuan ata në mënyrë të ndryshueshme si paraardhës ose bashkëkohës të grekëve të hershëm, ndoshta duke banuar në rajone në të gjithë Greqinë, ishujt e Egje dhe pjesë të Anadollit.
Pellazgët ndoshta banuan në rajone të Greqinë ishujt e Egje dhe pjesë të Anadollit.
Deklaratat në lidhje me pellazgët që kishin jetuar në rajonin e Egjeut para ardhjes së grekëve janë intriguese, por jo plotësisht të mbështetura nga konsensusi aktual shkencor ose provat shkencore. Adresimi i këtyre pohimeve kërkon një ekzaminim të kujdesshëm të provave historike, arkeologjike dhe gjuhësore.
Konsensusi është se pellazgët ishin me të vërtetë një popull para-helen që banonte në pjesë të Greqisë, Egjeut dhe ndoshta rajone të tjera. Megjithatë, shkalla në të cilën ata ishin të lidhur gjenetikisht me grekët, trakianët dhe ilirët e lashtë nuk është përcaktuar përfundimisht. Studimet gjenetike kanë avancuar të kuptuarit tonë të popullatave të lashta, por ato ende nuk ofrojnë prova përfundimtare për marrëdhëniet specifike midis këtyre grupeve.
Etimologjia dhe Mitologjia
Etimologjia e “Pellazgi” është e mbuluar me pasiguri. Grekët e lashtë e lidhën termin me ‘pelargos’ (lejegjë), duke sugjeruar një origjinë migratore. Një teori tjetër lidh ‘pelas’ me ‘tokën e afërt’ ose ‘fqinje’. Mitologjikisht, pellazgët shpesh janë të lidhur me mitet themelore të kulturës greke. Pelasgus, një figurë në mitologjinë greke, ndonjëherë konsiderohet paraardhësi i tyre me të njëjtin emër, shpesh i përshkruar si një mbret primitiv, i lindur në tokë, duke përforcuar imazhin e tyre si banorët origjinalë të tokave greke.
A.J. Van Windekens, një gjuhëtar dhe filolog i shquar, kontribuoi ndjeshëm në studimin e gjuhëve indo-evropiane dhe etimologjisë së tyre. Në eksplorimin e tij të etnonimit “Pelasgos”, Van Windekens propozoi një etimologji intriguese që devijon nga interpretimet më tradicionale.
Sipas Van Windekens, emri “Pelasgos” mund të rrjedhë nga një rrënjë indo-evropiane, të cilën ai e parashtroi si *bhelosgho-s. Kjo rrënjë, në interpretimin e tij, përkthehet në “degë e lulëzuar” ose diçka të ngjashme me të. Ky sugjerim është ndoshta mjaft poetik dhe simbolik, duke nënkuptuar një lidhje me rritjen, pjellorinë ose ndoshta një qytetërim të lulëzuar. Nga ana tjetër, kjo etimologji mund të lidhë pellazgët me banorët neolitikë të Greqisë. Kjo është një temë magjepsëse që ndërthur analizën gjuhësore me dëshmitë arkeologjike dhe historike. Disa studiues pohojnë se pellazgët përfaqësojnë këtë periudhë kyçe në parahistorinë greke, e cila u karakterizua nga përparime të rëndësishme bujqësore dhe kalimi nga stili i jetesës nomade në atë të vendosur. Kjo hipotezë i pozicionon pellazgët si thelbësorë në agimin e bujqësisë dhe qytetërimit të vendosur në Greqinë e lashtë, megjithatë mungesa e provave përfundimtare e mban historinë e tyre enigmatike dhe kryesisht interpretuese.
Pellazgët megjithatë mungesa e provave përfundimtare e mban historinë e tyre enigmatike dhe kryesisht interpretuese.
Aspektet gjuhësore dhe kulturore
Gjuhësisht, pellazgët janë një enigmë. Burimet greke e përshkruanin gjuhën e tyre si ‘barbare’, duke nënkuptuar se ajo nuk ishte greke, megjithatë specifikat e saj mbeten të panjohura. Kjo ka çuar në spekulime se pellazgët flisnin një gjuhë para-indo-evropiane, ose ndoshta një shumëllojshmëri gjuhësh që pasqyrojnë shpërndarjen e tyre të gjerë gjeografike. Kulturalisht, ata mendohet se kanë ndikuar në kulturën greke në zhvillim, me disa praktika dhe hyjni greke që mund të kenë origjinë pellazgjike. Gjuha e tyre mbetet një temë spekulimesh të gjera, me teori të ndryshme që sugjerojnë lidhje me rrënjët indo-evropiane, anatoliane apo edhe jo-indo-evropiane.
Për sa i përket ndikimit të gjuhëve anadollake në greqisht, ka prova të shkëmbimit kulturor dhe gjuhësor në të gjithë Egjeun në botën e lashtë. Megjithatë, natyra dhe shtrirja e saktë e këtyre ndikimeve, veçanërisht në lidhje me zhvillimin e gjuhës dhe kulturës greke, janë ende objekt i hulumtimeve dhe debateve të vazhdueshme.
Dëshmi arkeologjike
Dëshmitë arkeologjike në lidhje me pellazgët janë të pakta dhe shpesh indirekte. Gërmimet në rajone të lidhura tradicionalisht me to, si Lemnos, Thesalia dhe Atika, kanë zbuluar vendbanime dhe artefakte që sugjerojnë një prani neolitike. Megjithatë, lidhja e padiskutueshme e këtyre gjetjeve me Pellazgët është sfiduese, kryesisht për shkak të mungesës së mbishkrimeve ose shënuesve të dallueshëm kulturorë që mund t’u atribuohen atyre në mënyrë përfundimtare.
Referencat letrare
Referencat letrare për pellazgët gjenden në veprat e Homerit, Herodotit, Tukidides dhe autorëve të tjerë të lashtë. Këto rrëfime janë shpesh të paqarta dhe kontradiktore, ndonjëherë duke i përshkruar pellazgët si barbarë, herë të tjera si grekë. Ato përmenden në kontekste të ndryshme, duke përfshirë pjesëmarrjen e tyre në Luftën e Trojës dhe vendbanimet e tyre të përhapura në të gjithë rajonin e Egjeut.
Paradoksi i Pelazgëve qëndron në gjithëpraninë dhe errësirën e tyre të njëkohshme në të dhënat e lashta greke. Ata janë kudo dhe askund, një popull mungesa e të cilit është po aq e rëndësishme sa prania e tyre, sipas Homerit, Herodotit dhe studiuesve gjatë historisë. Roli i tyre në formimin e identitetit grek, kontributet e tyre gjuhësore dhe praktikat e tyre kulturore janë subjekte të debatit dhe magjepsjes së vazhdueshme akademike.
Dëshmitë e ADN-së dhe lidhja Pelazgji-Anadolliane në sixhadenë neolitike të Egjeut
Gjetja e ADN-së neolitike në kontinentin grek, Kretë dhe Anadoll, tregon një lidhje midis pellazgëve dhe njerëzve nga Anadolli. Kjo është një përzierje interesante e arkeogjenetikës, gjuhësisë dhe historisë kulturore që hedh dritë mbi rrjetin kompleks të qytetërimeve të lashta në zonat e Egjeut dhe Lindjes së Afërt.
Zbulimi i ADN-së së ngjashme neolitike2 nëpër rajone të banuara nga këto grupe të lashta sugjeron një nivel të konsiderueshëm të vazhdimësisë gjenetike që shtrihet përtej kufijve gjeografikë. Kjo ngjashmëri gjenetike tregon se popullatat në kontinentin heladik, Kretë dhe Anadollin ndanë paraardhës të përbashkët gjatë periudhës neolitike, duke theksuar një lidhje më të thellë parahistorike që i paraprin shfaqjes së identiteteve të veçanta kulturore dhe gjuhësore të njohura nga periudhat e mëvonshme historike. Duke iu kthyer hipotezës anadollake3 të Colin Renfrew, ai postulon se Anadolli ishte vendi ku gjuhët indo-evropiane u përhapën për herë të parë gjatë epokës neolitike. Kjo teori përputhet me provat gjenetike të prejardhjeve të përbashkëta, duke sugjeruar se ndërsa fermerët neolitikë nga Anadolli migruan në Evropë, ata sollën me vete gjuhën proto-indo-evropiane, e cila më vonë do të diversifikohej në familje të ndryshme gjuhësore, duke përfshirë greqishten. Nëse pellazgët ishin me të vërtetë pjesë e kësaj popullsie të përhapur neolitike, siç sugjerohet nga provat gjenetike, kjo mund të nënkuptojë se ata ishin folës të një gjuhe proto-indo-evropiane ose ishin të ndikuar nga ndryshimet gjuhësore të shkaktuara nga këto migrime.
Cili është i ashtuquajturi substrat gjuhësor paragrek?
Për më tepër, koncepti i një substrati gjuhësor para-grek4 i referohet ndikimit të gjuhëve jo-greke, ndoshta indigjene, në gjuhën greke siç u zhvillua. Prania e elementeve jo-indo-evropiane ose proto-indo-evropiane në greqisht, disa prej të cilave mund të gjurmohen në gjuhën pellazgjike (nëse ishte vërtet e dallueshme nga greqishtja), mund të jetë një mbetje e këtyre ndërveprimeve të hershme gjuhësore. Ky substrat mund të lidhet me gjuhët e folura në Anadoll5, duke reflektuar një rrjet kompleks shkëmbimeve kulturore dhe gjuhësore gjatë mijëvjeçarëve.
Provat e ADN-së neolitike tregojnë se pellazgët dhe populli anadollak kishin lidhje gjenetike, kulturore dhe gjuhësore. Këto lidhje sugjerojnë se këto grupe të lashta ishin të lidhura dhe ndërvepronin me njëri-tjetrin. Hipoteza e Anadollit dhe ideja e një substrati gjuhësor para-grek krijojnë një kornizë të fortë për të kuptuar këto lidhje. Ata sugjerojnë se rrënjët e qytetërimit të lashtë grek dhe gjuhëve indo-evropiane mund të jenë shumë më të lidhura me paraardhësit e tyre neolitikë në Anadoll6. Këto gjetje jo vetëm që sfidojnë të kuptuarit tonë të identiteteve të lashta etnike dhe gjuhësore, por gjithashtu nxjerrin në pah natyrën fluide dhe të ndërlidhur të shoqërive njerëzore në botën e lashtë.
Teoritë dhe spekulimet
Mungesa e informacionit konkret ka çuar në teori dhe spekulime të ndryshme për pellazgët. Këto variojnë nga konsiderimi i tyre si bartës të një kulture para-greke, ndoshta anadollake ose thrake, deri te teoritë që i propozojnë ato si një degë e familjes më të gjerë indo-evropiane. Disa studiues modernë i shohin ato si një konglomerat kulturor dhe gjuhësor, që përfaqëson peizazhin e larmishëm etnik dhe gjuhësor të rajoneve para-helene të Egjeut dhe Ballkanit.
Si përfundim, Pelazgët, sa të pakapshëm aq edhe intrigues, përfaqësojnë një pjesë kryesore në enigmën e qytetërimeve të lashta mesdhetare. Studimi i tyre ofron një vështrim magjepsës në kompleksitetin e identitetit kulturor, evolucionit gjuhësor dhe interpretimit historik në një nga rajonet më të rëndësishme historikisht të botës antike.
–
Referenca
- Who Were The Pelasgians? (Pre-Historic People of Greece) ↩︎
- https://www.thearchaeologist.org/blog/study-reveals-close-genetic-links-across-advanced-aegean-civilizations?rq=minoan ↩︎
- Colin Renfrew’s Anatolian Hypothesis: Tracing the Roots of Proto-Indo-European ↩︎
- The Enigmatic Pre-Greek Linguistic Substrate: Proto-Greek, Proto-Anatolian, or non-Indo-European at all? ↩︎
- The Rich Tapestry of Ancient Anatolian Languages ↩︎
- DNA Study Sheds Light on the Heartland of Indo-European Languages ↩︎
