Hëna është trupi qiellor më i afërt i Tokës. Hëna është sateliti i vetëm natyror i tokës, është një trup qiellor astronomik, i vetmi që deri tani është shkelur nga këmba e njeriut, kështu edhe më i studjuari.
Që nga ndriçimi i qiellit tonë e deri te mbajtja e një dokumenti gjeologjik të historisë së sistemit tonë diellor, fqinji qiellor më i afërt i Tokës luan një rol thelbësor në studimet e planetit tonë dhe të sistemit diellor.
Hëna e Tokës është objekti më i shndritshëm dhe më i madh në qiellin tonë të natës. Hëna e bën Tokën një planet më të gjallë duke zbutur lëkundjet e planetit tonë në boshtin e saj, duke çuar në një klimë relativisht të qëndrueshme. Ajo shkakton edhe batica, duke krijuar një ritëm që i ka udhëhequr njerëzit për mijëra vjet.
Hëna ka të ngjarë të jetë formuar pasi një trup i madhësisë së Marsit u përplas me Tokën disa miliardë vjet më parë. Sateliti i vetëm natyror i Tokës quhet thjesht “Hëna” sepse njerëzit nuk e dinin se hënat e tjera ekzistonin derisa Galileo Galilei zbuloi katër hëna që rrotulloheshin rreth Jupiterit në vitin 1610. Në latinisht, Hëna u quajt Luna, e cila është mbiemri kryesor për të gjitha gjërat që lidhen me Hënën: hënor. (1)
Hëna lëviz rreth Tokës në një rrugë eliptike në shpejtësi të mesme të 1,02 km/s, dhe kalonë harkun e përditshme të 13 gradë dhe 10 minuta. Drita (Fotoni) nga hëna arrin në Tokë për 1,25 sekonda.
Megjithatë Hëna mban në vetvete ende shumë të fshehta, si krijimi dhe format e truallit të saj. Zhvillimi i saj i mëvonshëm dhe ndërtimi i saj i brendshëm që ende nuk janë sqaruar krejtësisht deri në vitet e fundit.
Hëna është sateliti i vetëm natyror i Tokës. Ajo orbiton në një distancë mesatare prej 384.400 km (238.900 mi), rreth 30 herë diametri i Tokës. Forcat e baticës midis Tokës dhe Hënës me kalimin e kohës kanë sinkronizuar periudhën orbitale të Hënës (muajin hënor) me periudhën e saj të rrotullimit (ditën hënore) në 29.5 ditë tokësore, duke bërë që e njëjta anë e Hënës të përballet gjithmonë me Tokën. Tërheqja gravitacionale e Hënës – dhe në një masë më të vogël, ajo e Diellit – janë shtytësit kryesorë të baticave të Tokës. (2)
Shenja e zakonshme për Hënën është mpakja, që shikohet nga gjysma e lëmshit tokësor (hemisfera) e veriut në trajtën e një drapëri hënor . Hëna është mestarisht 384.000 km larg Tokës. Në fillim astronomët kujtonin se gropat në Hënë, të cilat quhen kratere, janë të formuara nga rënja e asteroideve, që kanë formuar edhe dete, këto dete ata i quajtën mares, por krateret kanë edhe prejardhje vullkanike.
Hëna është i vetmi satelit natyral i Tokës dhe është sateliti i pestë më i madh në Sistemin Diellor. Ajo është hëna më e madhe në Sistemin Diellor në raport me madhësinë e planetit të saj, sa një e katërta diametri i Tokës dhe sa 1/81 me masën e saj, dhe është sateliti i dytë më i dendur pas Io (hëna e Jupiterit), në sistemin diellor. Ajo është në rrotullim sinkron me tokën, gjithmonë duke treguar të njëjtën fytyrë.
Graviteti sipërfaqësor i hënës është rreth një e gjashta e gravitetit të Tokës (0,1654 g).
Të dhënat tjera për Hënën në tabela:
Karakteristikat orbitale të Hënës – Të dhënat tabelare nga: Moon – Wikipedia (3)
| Përshkrimi | Vlerat |
| Emërtimi | Hëna (Luna) Satelliti i Tokës |
| Mbiemri | Selenik , (lunar selenic) |
| – | – |
| Karakteristikat orbitale të Hënës | |
| Orbita | 384.400 km largësi mesatare nga Toka |
| Perige | 362.600 km, (356400-370400 km) |
| Apoge | 405.400 km, (404000-406700 km) |
| Gjysmëboshti i madh (Semi-major axis) | 384.399 km (0,00257 AU (Nj.A.)) |
| Ekscentriciteti (Sjellje e çuditshme) | 0,0549 |
| Periudha orbitale | 27.321582 d, (27 d, 7 h, 43,1 min) |
| Periudha sinodike | 29.530589 d, (29 d, 12 h, 44 min 2,9 s) |
| Shpejtësia mesatare orbitale | 1,022 km/s |
| Inklinacioni (Pjerrësia) | 5,145 ° me ekliptikën |
| Longitude e nyjeve rritëse (Meridianet) | Prapangelje (regresion) për një revolucion në 18,6 vite |
| Argumenti për perigje | Përparim (progresion) për një revolucion në 8,85 vite |
–
Karakteristikat fizike të Hënës – Të dhënat tabelare nga: (4)
| Karakteristikat fizike të Hënës | |
| Diameter | 3476 km |
| Rreze mesatare (Radiusi) | 1.737,10 km (0,273 e Tokës) |
| Rreze Ekuatoriale | 1.738,14 km (0,273 e Tokës) |
| Rreze Polare | 1.735,97 km (0,273 e Tokës) |
| Petëzimi | 0,00125 |
| Perimetër | 10.921 km (ekuatorial) |
| Sipërfaqja | 3,793 × 107 km2 (0,074 e Tokës) |
| Vëllimi | 2,1958 × 1010 km3 (0,020 e Tokës) |
| Masa | 7.346×1022 kg 0.0123 të Tokës |
| Dendësia mesatare | 3,3464 g/cm3 (0,606 ×Tokës) |
| Graviteti në sipërfaqe | 1,622 m/s2 (0,1654 g) |
| Faktori i momentit inercial | 0,3929 ± 0,0009 |
| Shpejtësia e arratisjes (Shpejtësia dytë (II) kozmike) | 2,38 km/s (8600 km/h; 5300 mph) |
| Rotacioni siderik (Periudha e Rotacioni yjor) | 27.321582 d (sinkronim) |
| Shpejtësia e rotacionit Ekuatorialë | 4,627 m/s |
| Pjerrësia boshtit (Axial tilt) | 1,5424 ° me ekliptikë 6,687 ° me rrafshin e orbitës 24° me ekuatorin tokësor |
| Albedo (Dritësia) | 0,136 |
| Magnituda (Madhësia e dukshme) | -2.5 deri -12,9, dhe -12,74 (do të thotë Hënë e plotë) |
| Temperatura sipërfaqësore | a. Ekuator: min 100 K, mesatare 250 K, max 390 K b. Gjersi gjeografike 85° N: minimale 70 K, mesatare 150 K, maksimale 230 K |
| Diametër këndor | 29,3 deri 34,1 arkusminuta (arcminute) |
–
Atmosfera e Hënës – Të dhënat tabelare nga: Moon – Wikipedia
| Atmosfera e Hënës | |
| Shtypja (Presioni) i sipërfaqes | Presioni i sipërfaqes 10−7 Pa (1 picobar) (ditë) 10−10 Pa (1 femtobar) (natë) |
| Helium | 25% |
| Neoni | 25% |
| Hidrogjeni | 23% |
| Argon | 20% |
| Gjurmët me metan, amoniak dhe dioksidit të karbonit. | CH4, NH3, CO2 |
| Përbërja | Ar, He, Na, K, H, Rn, …. |
| – | |
| Përbërja kimike e kores së Hënës: | – |
| Oksigjen | 43% |
| Silic | 21% |
| Alumin | 10% |
| Hekur | 9% |
| Kalcium | 9% |
| Magnez | 5% |
| Titan | 2% |
| Nikel | 0.6% |
| Natrium | 0.3% |
| Krom | 0.2% |
| Kalium | 0.1% |
| Mangan | 0.1% |
| Squfuri | 0.1% |
–
Shiqo edhe:
Internal structure of the Moon – Wikipedia
The moon — A complete guide to Earth’s companion | Space
–
Referenca
