Imazhi: Figura e trupave qiellorë – Ilustrim i ndriçuar i konceptit gjeocentrik ptolemaik të Universit nga kozmograf dhe hartograf portugez Bartolomeu Velho (?-1568). Nga vepra e tij Cosmographia, bërë në Francë, 1568. Krediti: Bibilotèque nationale de France, Paris
Astronomia është shkenca që merret me vëzhgimin, madhësinë, matjen dhe lëvizjen e trupave qiellorë në sistemin diellor dhe të universit.
Universi ynë përcaktohet nga mënyra se si lëviz, dhe një mënyrë për të përshkruar historinë e shkencës është nëpërmjet ndërgjegjësimit tonë gjithnjë e më të madh për shqetësimin e kozmosit.
Nga: The Universe is on the Move – Universe Today (1)
Për mijëvjeçarë të tërë, mendjet më të ndritura shkencore në Evropë dhe në Lindjen e Mesme besonin se Toka ishte krejtësisht e palëvizshme dhe se qiejt rrotulloheshin rreth saj, me një seri sferash kristali të folezuara që mbanin secilin nga objektet qiellore. Ata astronomë të hershëm u angazhuan me përpjekje për të shpjeguar dhe parashikuar lëvizjen e atyre objekteve – Diellit, Hënës, secilit prej planetëve të njohur dhe yjeve. Këto parashikime ishin të shkëlqyera dhe sistemet e tyre në gjendje t’i shpjegonin të dhënat mirë në shekullin 16.
Por ai sistem kozmologjik i lëvizjes, fillimisht i zhvilluar nga Claudius Ptolemeu në shekullin 2, nuk ishte perfekt. Në fakt, ishte një rrëmujë e pafalshme matematikore, duke u mbështetur në orbita të vogla rrethore të vendosura brenda më të mëdhave, me disa të përqendruara në Tokë dhe disa të përqendruara në pika të tjera. Në shtratin e tij të vdekjes në vitin 1543, astronomi polak Nikola Koperniku (2) botoi On the Revolutions of the Heavenly Spheres, një riformulim rrënjësor i sistemit të vjetër ptolemaik që e vuri Diellin në qendër të universit – ende dhe i palëvizshëm – me Tokën e vënë në lëvizje rreth tij së bashku me të gjithë planetët e tjerë.
Reagimi ndaj veprës së Kopernikut ishte i përzier dhe i heshtur. Nga njëra anë, ishte një rimodelim i guximshëm dhe i diskutueshëm i universit. Nga ana tjetër, ishte ndoshta po aq i çrregullt dhe i komplikuar sa sistemi ptolemaik që po përpiqej të zëvendësonte. Dhe paraqiti më shumë se disa pyetje që nuk kishin përgjigje të lehtë. Para së gjithash, nëse Toka po lëvizte, si mund ta dallonim?
Ne e dimë se po lëvizim në sipërfaqen e Tokës përmes një shumëllojshmërie mënyrash. Ne mund ta ndiejmë erën kundër fytyrës sonë kur vrapojmë, ose të shohim teksa afrohet një synim i largët. Pra, pse nuk ndjejmë një nxitim të madh të erës ndërsa Toka rrotullohet rreth Diellit? Apo pse nuk po hidhemi në boshllëkun e hapësirës për shkak të rrotullimit të pabesueshëm të planetit tonë? Për të gjitha këto, nuk kishte përgjigje të gatshme. Do të duhej një shekull tjetër dhe zhvillimi i teorisë së gravitetit të Njutonit (3) që tabloja e plotë të mblidhej së bashku dhe t’i jepte kuptim Tokës në lëvizje. Sot ne e dimë se ne nuk e ndjejmë lëvizjen e Tokës sepse jemi në lëvizje së bashku me të, dhe meqë boshllëku i hapësirës është vetëm ai – një vakum – nuk ka asgjë për ne që të shtyjmë kundër dhe ta tradhtojmë atë lëvizje.
Referenca:
