Hominid dhe hominin – cili është ndryshimi?

Imazhi: Eshtrat e Djalit Turkana> ‘Turkana Boy’ Homo ergaster kafkë Zbuluar: 1984 nga Kamoya Kimeu në Nariokotome, Turkana Perëndimore, Kenia. Djali Turkana ose ‘Djali Nariokotome’ siç quhet ndonjëherë, jetoi rreth 1.5 milionë vjet më parë. Ai ishte rreth 9 deri në 12 vjeç kur vdiq, por ishte tashmë 1.6 metra i gjatë dhe mund të ketë arritur në 1.85 metra si i rritur. Pothuajse 90% e skeletit të tij u rikuperua dhe ka dhënë informacione të vlefshme mbi madhësinë, proporcionet dhe zhvillimin e trupit të kësaj specieje. Djaloshi Turkana kishte një trup të gjatë e të hollë të përshtatur për t’u përpjekur nëpër fushat e gjera të savanas. Ai gjithashtu kishte një fytyrë më të ngjashme me njeriun me një hundë që projektonte nga jashtë dhe një trung më të madh. Fotografia: Stuart Humphreys
© Muzeu Australian

Nga: AUSTRALIAN.MUSEUM> by Beth Blaxland: Hominid and hominin – what’s the difference?¹

Përdorimi aktual i termit ‘hominid’ mund të jetë konfuz sepse përkufizimi i kësaj fjale ka ndryshuar me kalimin e kohës.

Përkufizime të reja

Përkufizimet e fundit më të përdorura janë:

Hominid – grupi i përbërë nga të gjithë majmunët e mëdhenj modernë dhe të zhdukur (pra njerëzit modernë², shimpanzetë, gorillat dhe orang-utanët plus të gjithë paraardhësit e tyre të menjëhershëm).

Hominin – grupi i përbërë nga njerëzit modernë, speciet njerëzore të zhdukura dhe të gjithë paraardhësit tanë të menjëhershëm (duke përfshirë anëtarët e gjinisë Homo, Australopithecus, Paranthropus³ dhe Ardipithecus).

Fletë-fakte të lidhura me to
• Homo erectus, Homo habilis, Homo heidelbergensis, Homo antecessor, Homo rudolfensis, Homo floresiensis, Homo eragaster, Homo naledia, Homo neanderthalensis, Homo sapiens
• Australopithecus sediba, Australopithecus africanus, Australopithecus bahrelghazali, Australopithecus afarensis, Australopithecus anamensis, Australopithecus garhi
• Ardipithecus kadabba, Ardipithecus ramidus

Përkufizimet e mëparshme

Termi ‘hominid’ dikur kishte të njëjtin kuptim që ka tani ‘hominin’. Prandaj ishte një term shumë i dobishëm për të përcaktuar linjën që të çonte te njerëzit modernë dhe u përdor kur i referohej anëtarëve të ndryshëm të pemës sonë evolucionare njerëzore.

‘Hominidit’ tani i është caktuar një kuptim më i gjerë dhe tani i referohet të gjithë majmunëve të mëdhenj dhe paraardhësve të tyre. Kjo terminologji e re është duke u përdorur në shumë revista shkencore tashmë, dhe kjo është vetëm një çështje kohe (por ndoshta shumë vite) para se të gjithë të arrijnë deri në përdorimin e termit të ri.

Problemi për nxënësit dhe mësuesit është se shumë tekste ende përdorin sistemin e vjetër dhe shumë faqe interneti gjithashtu nuk i kanë kapur, madje edhe ato të shumë institucioneve shkencore me reputacion. Kështu që nxënësit/mësuesit do të duhet të jenë të vetëdijshëm se ‘hominidët’ mund të nënkuptojnë dy gjëra të ndryshme në varësi të asaj se sa e përditësuar është një referencë në lidhje me inkorporimin e këtyre ndryshimeve të taksonomisë/klasifikimit.

Si ta dimë se çfarë hëngrën? -imazh2a

Pse kanë ndodhur këto ndryshime?

‘Hominid’ dhe ‘hominin’ rrjedhin nga emrat e përdorur në klasifikimin shkencor të majmunëve (duke përfshirë edhe njerëzit). Sipas konventës ndërkombëtare, disa funde fjalësh përdoren për takse apo nivele specifike brenda këtij klasifikimi. Për shembull, emrat ‘familjarë’ përfundojnë gjithmonë në ‘-ide’ (p.sh. Hominidae), emrat ‘nënfamilje’ përfundojnë në ‘inae’ (eg Homininae) dhe ‘fis’ (1) emrat përfundojnë në ‘ini’ (eg Hominini). Këta emra formalë pastaj shkurtohen për të dhënë përkatësisht emrat e përbashkët hominid, hominine dhe hominin.

Ndryshimet e emrit që kanë ndodhur kanë lindur për shkak të ndryshimeve në mënyrën se si klasifikohen njerëzit, shimpanzetë, gorillat dhe orang-utanët. Për shembull, dikur mendohej se majmunët duhet të ndaheshin në tre grupe (familje) të ndryshme. Në këtë skemë të vjetër, njerëzit u panë të ishin kaq të ndryshëm nga majmunët e tjerë, saqë duhet të vendosemi në familjen tonë të veçantë, hominidae ose hominidët.

Me kalimin e kohës, klasifikimet biologjike ndryshojnë për shkak të teknikave të përmirësuara dhe njohurive më të mira rreth biologjisë dhe marrëdhënieve evolucionare të gjallesave të ndryshme. Tani, me njohuritë e tyre më të mira, shkencëtarët kanë rishikuar klasifikimin e tyre për të zhvilluar pemë evolucionare më të përditësuara. Në këtë skemë, vetëm dy familje njihen me të gjithë Majmunët e Mëdhenj (përfshirë edhe njerëzit) të vendosur në të njëjtën familje, Hominidae ose hominidët. Degëzimi tjetër i kësaj peme evolucionare i ndan orang-utanët në një nënfamilje dhe të gjithë majmunët e mëdhenj të mbetur në një nënfamilje tjetër. Pastaj, në nivelin e fisit, gorillat, shimpanzetë dhe njerëzit ndahen në degë të ndryshme të pemës evolucionare me njerëzit në degën Hominini ose hominin. Si rezultat i këtij ndryshimi të klasifikimit, njerëzit modernë dhe të gjithë paraardhësit tanë të zhdukur në degën tonë të pemës evolucionare njihen tani si hominins dhe jo si hominidë siç njiheshin më parë në klasifikimet e vjetra.

(1) Shënim: Fjala ‘fis’ siç përdoret këtu dhe në klasifikimin biologjik ka një kuptim të veçantë. Ai i referohet një grupi taksonomik që ndodh në hierarkinë e klasifikimit midis nënfamiljes dhe gjinisë. Nëse përdorin këtë terminologji me studentët, sigurohuni që ata të kuptojnë kuptimin e kësaj fjale në një kontekst taksonomik dhe jo në kontekste të tjera ku kjo mund të nënkuptojë ‘një ndarje sociale të llojit tonë, Homo sapiens‘.

Pasazh dentar i një hominidi të hershëm

Pasazh dentar i një hominidi të hershëm -imazh3

Pasazhi dentar është forma e bërë nga rreshtat e dhëmbëve në nofullën e sipërme. Ky ilustrim tregon pasazhin dentar të një Homo sapien (sipër) të hershëm dhe Australopithecus africanus (poshtë). Fotografia: Helen Beare
© Muzeu Australian

Ndërsa paraardhësit tanë evoluan, nofullat dhe dhëmbët e tyre ndryshuan në shumë mënyra. Disa ndryshime të dhëmbëve ishin të dukshme pesë milionë vjet më parë dhe ndryshime të tjera kanë ndodhur që atëherë. Lexo më shumë – Nofulla më të shkurtra me dhëmbë më të vegjël⁴

Këmbët hominide

Këmbët hominide -imazh4 – Krahasimi midis këmbëve të një njeriu modern, Australopithecus afarensis dhe një shimpanze moderne, duke treguar dallimet në aftësitë e drejta të ecjes. Fotografia: Helen Beare
© Muzeu Australian

Rreth pesë milionë vjet më parë, paraardhësit tanë kishin zhvilluar aftësinë për të ecur në dy këmbë, por veprimi i tyre ishte krejt ndryshe nga i yni dhe skeletet e tyre mbajtën disa veçori që i ndihmuan ata të ngjiteshin në pemë. Lexo më shumë – Duke ecur në dy këmbë⁵

–

Referenca

1. Hominid and hominin – what’s the difference? – The Australian Museum ↩︎
2. Homo sapiens – modern humans – The Australian Museum ↩︎
3. Paranthropus genus – The Australian Museum ↩︎
4. Shorter jaws with smaller teeth – The Australian Museum ↩︎
5. Walking on two legs – bipedalism – The Australian Museum ↩︎