Ari është një element kimik me numër atomik 79 dhe masë atomike 196.96655 amu. Në tabelën periodike, ajo përfaqësohet nga simboli Au. (79Au196.96655). Në pamje ari duket me ngjyrë verdhë metalike.
Ari Au (nga latinishtja aurum (“agim i ndritshëm”). Ari është mjaft i vlefshmen dhe shumë i kërkuar pasi përdoret si metal i çmuar, për bizhuteri, monedhë etj.
Ari ka me shekuj përdoret si monedhë, bizhuteri, dhe ne vepra arti. Ari është përcjellësi më i mirë i elektricitetit dhe nxehtësisë. Ari gjithashtu vlerësohet për aftësinë e tij për tu mos u ndryshkur me kalimin e kohës.
Ari është i vlefshëm për shkak të rrallësisë së tij, rezistencës ndaj korrozionit, përçueshmërisë elektrike, lakueshmërisë, duktilitetit dhe bukurisë. Nëse i pyet njerëzit se nga vjen ari, shumica do të thonë se e merr nga një minierë, tigan për thekon në një përrua ose e nxjerr nga uji i detit. Sidoqoftë, origjina e vërtetë e elementit i paraprin formimit të Tokës. (10 vendet më të mëdha prodhuese të arit).
Vlerat tabelare të arit (nga: Gold – Wikipedia1):
| Simboli: Au |
| Numri atomik(Z): 79 |
| Pesha standarde atomike: 196.966569(4) g·mol−1 |
| Grupi: 11 |
| Periudha: 6 |
| Blloku: d-bllok |
| Konfigurimi i elektroneve: 4f14 5d10 6s1 |
| Elektronet në mbështjellës: 2, 8, 18, 32, 18, 1 |
| Faza: e ngurtë |
| Pika e shkrirjes: 1337.33 K (1064.18 °C, 1947.52 °F) |
| Pika e vlimit: 3243 K (2970 °C, 5378 °F) |
| Dendësia (në 20° C): 19,283 g/cm3 |
| Dendësia kur i lëngshëm (në MP): 17.31 g/cm3 |
| Nxehtësia e shkrirjes: 12.55 kJ/mol |
| Nxehtësia e avullimit: 342 kJ/mol |
| Kapaciteti molar i nxehtësisë: 25,418 J/(mol· K) |
| Gjendjet e oksidimit: e zakonshme: +3 [−3,? −2,? −1, 0, +1, +2, +5] |
| Elektronegativiteti: Shkalla e Pauling: 2.54 |
| Energjitë e jonizimit: 1: 890.1 kJ/mol, 2: 1980 kJ/mol |
| Rrezja atomike: empirike: 144 pm (pikometra) |
| Rrezja kovalente: 136±6 pm (pikometra) |
| Rrezja e Van der Waals: 166 pm (pikometra) |
| Zgjerimi termik: 14.13×10−6/K (në 20 °C) |
| Përçueshmëria termike: 318 W/(m⋅K) |
| Rezistenca elektrike: 22.14 nΩ⋅m (në 20 °C) |
| Renditja magnetike: diamagnetike |
| Ndjeshmëria magnetike molare: −28.0×10−6 cm3/mol (në 296 K) |
| Rezistenca në tërheqje: 120 MPa |
| Moduli i Young: 79 GPa |
| Moduli i prerjes: 27 GPa |
| Moduli i shumicës: 180 GPa |
| Shpejtësia e shufrës së hollë të zërit: 2030 m/s (në R.T.) |
| Raporti i deforimit: 0.4 |
| Fortësia e Mohs: 2.5 |
| Fortësia e Vickers: 188–216 MPa |
| Fortësia Brinell: 188–245 MPa |
| Numri CAS: 7440-57-5 |
| – |
Vetitë
- Ari ka një ngjyrë të verdhë të ndritshme dhe konsiderohet tradicionalisht tërheqës ai është një prej pak elementeve kimike reaktive të ngurte sipas kushteve standarde e gjejmë dhe me shkrifërime, në venat dhe në depozitimet aluviale. Ari u reziston sulmeve nga acidet individuale, por ajo mund të shpërbëhet me acidin nitro-klorhidrik ose quhet ujë mbretëror. Ari shkrin me merkurin duke formuar lidhjeve amalgamë.
Standardet e arit kanë qenë baza më e zakonshme për politikat monetare në të gjithë historinë njerëzore. Përveç funksioneve të tij të përhapura monetare dhe simbolike, ari ka përdorim shumë praktike në stomatologji, elektronikë, dhe fusha të tjera. Ka Petëzim të lartë, është rezistent ndaj korrozionit dhe reaksioneve kimike. Përçueshmëria e energjisë elektrike çoi në përdorimin e arit, duke përfshirë instalime elektrike.
Si formohet ari?
- Shkencëtarët besojnë se i gjithë ari në Tokë u formua në përplasjet e supernovave dhe yjeve neutrone që ndodhën përpara formimit të sistemit diellor. Në këto ngjarje, ari u formua gjatë procesit formimit të planetit.
- Ari u fundos në thelbin e Tokës gjatë formimit të planetit. Është i arritshëm vetëm sot për shkak të bombardimeve me asteroidë.
- Teorikisht, është e mundur të formohet ari nga proceset bërthamore të shkrirjes, ndarjes dhe zbërthimit radioaktiv. Është më e lehtë për shkencëtarët të shndërrojnë arin duke bombarduar elementin më të rëndë merkur dhe duke prodhuar arin nëpërmjet kalbjes.
- Ari nuk mund të prodhohet nëpërmjet kimisë apo alkimisë. Reaksionet kimike nuk mund të ndryshojnë numrin e protoneve brenda një atomi. Numri i protonit ose numri atomik përcakton identitetin e një elementi.
Sa ari ka në botë?
[ Sasia e arit të nxjerrë nga Toka është një pjesë e vogël e masës së saj totale. Në vitin 2016, Shërbimi Gjeologjik i Shteteve të Bashkuara (USGS) vlerësoi se 5,726,000,000 troja ons ose 196,320 tonë amerikanë ishin prodhuar që nga fillimi i qytetërimit. Rreth 85% e këtij ari mbetet në qarkullim. Për shkak se ari është kaq i dendur (19,32 gram për centimetër kub), ai nuk merr shumë hapësirë për masën e tij. Në fakt, nëse do të shkrinit të gjithë arin e nxjerrë deri më sot, do të përfundonit me një kub rreth 60 metra të gjerë! ]2
Çmimi i Arit (Floririt) në treg momentalisht është 1 uncë = 2,971.78 Euro.
Si të konvertoni ons në gram: 1 ons (oz) është e barabartë me 28.34952 gram (g).
–
Referenca
