Nga Republika e Platonit, e rishikuar në epokën e dezinformimit
Nga THEARCHAEOLOGIST: Plato Predicted Our Era: “You End Up Being Ruled by Your Inferiors”1
Në një kohë të shënuar nga dezinformata delikate dhe zhurma e vazhdueshme e mediave sociale, njohuritë e Platonit ndihen më të rëndësishme se kurrë. Një nga vëzhgimet e tij më shqetësuese ende jehon fuqishëm sot:
“Një nga dënimet për refuzimin e pjesëmarrjes në politikë është që ju përfundoni duke u qeverisur nga inferiorët tuaj.”
Në The Republic, Platoni paraqet një vizion distopik të qeverisjes, duke e përdorur atë si bazë për të eksploruar se si duhet të duket një shoqëri e drejtë. Përmes kësaj lente, ai shqyrton arsimin, drejtësinë dhe kërkimin e së vërtetës – parime thelbësore që ai beson se duhet të mbështesin një shtet legjitim.
Pse më të aftët heshtin?
Kur udhëheqja kapet nga e padenjë dhe diskursi publik neglizhohet, e vërteta dhe drejtësia bëhen barrë të bartura vetëm nga pak. Imazhi i Platonit për filozofin që tërhiqet nga jeta publike nuk është një shprehje e apatisë – është një formë kritike.
Kur individët e aftë refuzojnë të angazhohen në qeverisje, boshllëku mbushet nga ata që nuk janë të aftë për të udhëhequr dhe shoqëria mban pasojat e këtij çekuilibri.
Idetë e Platonit nuk janë relike të ndonjë ideali nostalgjik – ato janë një kornizë e mprehtë për të kuptuar brishtësinë morale të pushtetit, shkëputjen e qytetarëve dhe rëndësinë e përgjegjësisë politike si një akt kujdesi.
Në këtë kontekst, heshtja nuk është virtyt. Bëhet bashkëfajësi. Kur heshtim përballë udhëheqjes së dobët, jehona që pason mbart emrin tonë.
Një vështrim i shkurtër në Republikë (Përkthimi modern i greqishtes, tani në anglisht (shqip))
Le të shqyrtojmë një fragment nga Republika që thellohet në funksionimin e brendshëm të dëshirës dhe vullnetit – tema të përjetshme në filozofinë e Platonit:
“Më thuaj tani: kur dikush shpreh një dëshirë duke treguar njëkohësisht hezitim, ose dëshiron të marrë diçka, por gjithashtu e refuzon atë, ose pranon me kënaqësi diçka duke e refuzuar atë – a nuk do t’i konsideronit këto veprime ose gjendje të shpirtit si të kundërta?”
“Sigurisht – të kundërta.”
“Tani, merrni urinë dhe etjen, dhe të gjitha dëshirat në përgjithësi, së bashku me vullnetin dhe zgjedhjen – a nuk do t’i gruponi të gjitha këto me prirjet që sapo përmendëm? A do të pajtohenit që kur dikush dëshiron diçka, shpirti shtyn drejt atij objekti, e mirëpret atë dhe, në rastet kur dëshiron të marrë diçka, i jep vetes leje të brendshme, sikur të tunde kokën në marrëveshje?”
“Po, kjo është e drejtë.”
“Dhe çfarë ndodh me të kundërtën? Kur shpirti refuzon ose refuzon, a nuk është edhe kjo një largim, dhe për këtë arsye një lëvizje e kundërt ndaj dëshirës?”
“Sigurisht.”
“Pra, midis të gjitha dëshirave, ne do të identifikonim dy nga më të dukshmet: urinë dhe etjen?”
“Po, sigurisht.”
“Dhe etja është për pije, uria për ushqim?”
“Pikërisht.”
“Tani, a do të thoni se etja, në vetvete, është dëshira e shpirtit për një lloj të veçantë pijeje – të ftohtë, të ngrohtë, të bollshme, të kufizuar – apo është thjesht dëshira për të pirë si e tillë? Nëse koncepti i ‘ngrohtë’ do të ishte i pranishëm në mendje, atëherë etja do të përfshinte edhe dëshirën për diçka të ftohtë. Nëse ‘sasia’ do të ishte në mendje, etja mund të ishte për shumë ose pak. Por siç është, etja e pastër është thjesht dëshira për pije – asgjë më shumë.”
“Kjo ka kuptim – çdo dëshirë, në formën e saj më të pastër, drejtohet vetëm në objektin e saj natyror. Çdo cilësi shtesë vjen nga shoqata të tjera mendore.”
“Por kini kujdes – dikush mund të argumentojë se askush nuk dëshiron ‘vetëm’ pije ose ‘vetëm’ ushqim, por pije të mirë dhe ushqim të mirë. Në fund të fundit, të gjithë natyrshëm kërkojnë atë që është e mirë. Pra, nëse etja është një dëshirë, a nuk do të ishte për diçka të mirë – qoftë kjo pije apo diçka tjetër?”
“Kjo është një pikë e drejtë.”
“Po, por ne duhet të bëjmë dallimin midis gjërave që janë në thelb diçka dhe atyre që janë të tilla vetëm në lidhje me diçka tjetër. Për shembull, ‘më i madh’ është vetëm më i madh në krahasim me diçka tjetër.”
“E drejtë.”
“Pra, koncepti i ‘më të madh’ nënkupton diçka ‘më të vogël’, dhe ‘shumë më i madh’ nënkupton ‘shumë më të vogël’. E njëjta gjë vlen edhe për krahasimet e kaluara dhe të ardhshme. Një gjë ishte më e madhe se diçka në të kaluarën, ose do të jetë më e madhe se diçka në të ardhmen.”
“Pikërisht.”
Refleksionet e Platonit kalojnë kohën dhe rrethanat, duke ofruar jo vetëm mendime filozofike, por një thirrje urgjente për përgjegjësi qytetare. Siç na kujtojnë fjalët e tij, shkëputja nuk është neutrale – ajo formëson botën në të cilën jetojmë, shpesh me një kosto të madhe.
–
Referenca
