Zbutja e një kafshe ose një bime është proces evolucionar. “Zbutja e kafshëve dhe bimëve qëndron në zemër të qytetërimit njerëzor”. Procesi i bërjes së dikujt të dashur dhe të mirë në jetën e shtëpisë dhe detyrat që përfshin:”Nuk do të them se ishte një ndryshim i lehtë, por zbutja ime dhe e juaja ishte shumë e nevojshme”.
Zbutja është proces i riorganizimit trashëgimtar të kafshëve dhe bimëve të egra në forma shtëpiake dhe të kultivuara sipas interesave të njerëzve.
Kjo tregon se zbutja është:
- Procesi i zbutjes së një kafshe dhe mbajtja e saj si kafshë shtëpiake ose në një fermë.
- Kultivimi i një bime për ushqim, jo vetëm për njerëzit por edhe për speciet tjera. Shih: Origjina e drithërave.
[Pjes: Domestication1 – Wikipedia] Zbutja e kafshëve dhe bimëve u shkaktua nga ndryshimet klimatike dhe mjedisore që ndodhën pas kulmit të Maksimumit të Fundit Akullnajor dhe që vazhdojnë edhe sot e kësaj dite. Këto ndryshime e bënë të vështirë marrjen e ushqimit nga gjuetia dhe mbledhja. Kafsha e parë që u zbutë ishte qeni të paktën 15,000 vjet më parë. Dryas i ri2 12,900 vjet më parë ishte një periudhë e të ftohtit intensiv dhe thatësisë që ushtroi presion mbi njerëzit për të intensifikuar strategjitë e tyre të ushqimit, por nuk favorizoi bujqësinë. Nga fillimi i Holocenit 11,700 vjet më parë3, një klimë më e ngrohtë dhe rritja e popullsisë njerëzore çuan në zbutje të kafshëve dhe bimëve në shkallë të vogël dhe një furnizim të shtuar me ushqim.
| Afati kohor i disa ngjarjeve të mëdha të zbutjes | |||
| Ngjarja | Qendra e origjinës | Qëllimi | Data/vite më parë |
| Kërkimi i ushqimit për drithëra të egra | Azia | Ushqim | > 23,000 |
| Qeni | Euroazia | Komensale (lloj bashkëveprimi) | > 15,000 |
| Grurë, elb | Lindja e Afërt | Ushqim | 13,000–11,000 |
| Liri | Lindja e Afërt | Tekstile | 13,000–11,000 |
| Dhi, dele, derr, lopë | Lindja e Afërt, Azia Jugore | Ushqim | 11,000–10,000 |
| Oriz | Kinë | Ushqim | 9,000 |
| Pulë | Azia Lindore | Lufta e gjelave | 7,000 |
| Kali | Azia Qendrore | Drafti, kalërimi | 5,500 |
| Bleta e mjaltit | Egjipti i lashtë | Mjaltë | > 5,000 |
Shfaqja e qenit shtëpiak në të dhënat arkeologjike, të paktën 15,000 vjet më parë, u pasua nga zbutja e bagëtive dhe të kulturave të tilla si gruri dhe elbi, shpikja e bujqësisë dhe kalimi i njerëzve nga kërkimi i ushqimit në bujqësi në vende dhe kohë të ndryshme në të gjithë planetin. Për shembull, kultivimi provë në shkallë të vogël i drithërave filloi rreth 28,000 vjet më parë në vendin Ohalo II në Izrael.
Në Gjysmëhënën Pjellore 11,000-10,000 vjet më parë, zooarkeologjia tregon se dhitë, derrat, delet dhe bagëtitë taurinë ishin bagëtitë e para që u zbutën. Dy mijë vjet më vonë, bagëtitë zebu4 u zbutën në atë që sot është Baluchistani në Pakistan. Në Azinë Lindore 8,000 vjet më parë, derrat u zbutën nga derri i egër gjenetikisht i ndryshëm nga ata që gjenden në Gjysmëhënën Pjellore. Macja u zbutua në Gjysmëhënën Pjellore, ndoshta 10,000 vjet më parë, nga macet e egra afrikane5, ndoshta për të kontrolluar brejtësit që po dëmtonin ushqimin e ruajtur.
Qendrat e origjinës dhe përhapjes së bujqësisë në Revolucionin Neolitik siç u kuptua në vitin 2003. – Imazhi hua nga Wikipedia: Centres of origin and spread of agriculture labelled – Domestication – Wikipedia
Neolitika ose Epoka e Re e Gurit 9000 vite më parë
Neolitika ose Epoka e Re e Gurit është një periudhë arkeologjike, ndarja përfundimtare e epokës së gurit në Mesopotami, Azi, Evropë dhe Afrikë. Ai pa Revolucionin Neolitik, një grup i gjerë zhvillimesh.
Epoka neolitike fillon në Lindjen e Mesme ose të Afërt. Është një kohë kur njerëzit lëvizin nga faza e gjuetisë dhe grumbullimit dhe fillojnë të vendosen në një vend. Ata zbulojnë se farat mund të mbillen në mënyrë që të korrat të rriten.
Bujqësia fillon në pjesën lindore të Azisë së Vogël ose pjesën jugperëndimore të Azisë. Farat kultivohen dhe kafshët zbuten. Njerëzit fillojnë të krijojnë fshatra dhe komunitete të vogla.
Disa nga mjetet që përdoren gjatë kësaj kohe janë drapër ose thika prerëse të lakuara të bëra nga stralli, dhe sëpata dhe çekiçë prej guri të lëmuar. Gurët e hershëm të mullirit të quajtur querns janë bërë nga dy copa guri dhe përdoren për të bluar kokrrat në miell.
Ndërsa njerëzit vendosen në tokë, ata fillojnë të gjejnë mënyra për të ruajtur ushqimet e tyre. Bëhen tenxhere dhe kavanoza balte dhe gropat gërmohen në tokë për të ruajtur drithërat. Ndërsa metoda të reja përdoren për të prodhuar dhe ruajtur ushqime, aq më shumë rritet një komunitet.
Zbutja e kafshëve dhe bimëve, është procesi i riorganizimit trashëgimtar të kafshëve dhe bimëve të egra në forma shtëpiake dhe të kultivuara sipas interesave të njerëzve. Në kuptimin e tij më të ngushtë, ai i referohet fazës fillestare të zotërimit njerëzor të kafshëve dhe bimëve të egra. Dallimi themelor i kafshëve dhe bimëve të zbutura nga paraardhësit e tyre të egër është se ato krijohen nga puna njerëzore për të përmbushur kërkesa ose teka specifike dhe janë përshtatur me kushtet e kujdesit të vazhdueshëm dhe kujdesit që njerëzit mbajnë për to.
- e tjera
Referenca
