Ziggurati i madh i dedikuar perëndisë së hënës. Zigguratët ishin strukturë masive tipike për Mesopotaminë. Sumerët besonin se perënditë jetonin në tempullin në majë të zigguratëve. Kredia: Reed Goodman, Universiteti Clemson
Një studim i ri po rishkruan historinë e ngritjes së Sumerit të lashtë, i konsideruar prej kohësh djepi i qytetërimit. Studimi, i cili u botua në PLOS One, argumenton se ndërveprimi i baticave, lumenjve dhe vijave bregdetare në krye të Gjirit Persik luajti një rol përcaktues në krijimin e bujqësisë dhe jetës urbane në Mesopotami.
Nga Dario Radley: How tides shaped the rise of ancient Sumer, the world’s first civilization, new study reveals | Archaeology News Online Magazine/1
Studimi, “Themelet Morfodinamike të Sumerit”, u udhëhoq nga Liviu Giosan, Shkencëtar i Lartë Emeritus i Institutit Oqeanografik Woods Hole dhe Reed Goodman, Asistent Profesor i Shkencave Sociale Mjedisore të Universitetit Clemson. Ata kombinuan të dhëna satelitore, informacione paleomjedisore dhe mostra të reja bërthamore shpimi në vendin Tell al-Hiba të Lagash të lashtë për të rindërtuar peizazhin e rajonit mijëra vjet më parë.
Historikisht, studiuesit ia atribuuan prosperitetin e Sumerit gjatë periudhës Uruk (afërsisht 6,000-5,200 vjet më parë) blegtorisë, tregtisë dhe diversitetit të burimeve. Vetëm kjo nuk mund të shpjegojë se si shoqëritë e hershme ishin në gjendje të arrinin bujqësinë e tepërt në mënyrë që të ushqejnë qytete-shtete të përparuara si Uruk, Ur dhe Lagash përpara se të zhvillonin sisteme të mëdha ujitjeje.
Hulumtimi i ri propozon ujitjen e baticës si pjesën që mungon: për qindra vjet, baticat furnizonin ujë të ëmbël nga Gjiri Persik në pjesën e poshtme të Tigrit dhe Eufratit dy herë në ditë, duke diversifikuar terrenin pjellor për kanale në shkallë të vogël dhe hurma pa pasur nevojë për infrastrukturë në shkallë të gjerë.
Harta satelitore Sumer -foto2a – Domeni publik
Sipas studiuesve, kjo hidrologji e besueshme mundësoi bujqësi intensive dhe të larmishme që krijoi terrenin për rritjen e popullsisë dhe përpunimin social. Por ndërsa lumenjtë gradualisht ndërtuan delta në krye të Gjirit, aksesi i baticës u zvogëlua. Shpërbërja e këtij sistemi natyror ujitjeje detyroi komunitetet sumeriane të zhvillonin sisteme ujitjeje në shkallë të gjerë të bazuara në lumenj – projekte që kërkonin koordinim politik, autoritet të centralizuar dhe ideologji të reja të shtetësisë.
Holly Pittman, drejtoreshë e Projektit Arkeologjik Lagash të Muzeut Penn, tha se gjetja përputhet me të dhënat arkeologjike. “Ndryshimi i shpejtë mjedisor nxiti pabarazinë, konsolidimin politik dhe ideologjitë e shoqërisë së parë urbane në botë,” tha ajo.
Studimi gjithashtu shqyrton ndikimin e ndryshimit të vijave bregdetare në fenë dhe mitologjinë sumeriane. Zoti sumerian Enki, i cili ndau ujërat “e ëmbla” nga “të hidhura”, mund të jetë një kujtim i qarkullimit të baticës që përzien ujin e ëmbël dhe të kripur. Në mënyrë të ngjashme, mite të tilla si Zanafilla e Eridu dhe historia e një përmbytjeje botërore mund të jenë frymëzuar nga përmbytjet shkatërruese kur përmbytjet pranverore të Tigrit dhe Eufratit pushtuan Gjirin e tkurrur të Mesopotamisë.
Duke vendosur morfodinamikën bregdetare në pikën qendrore të urbanizimit, studimi ribën ngritjen e Sumerit jo vetëm si një triumf i zgjuarsisë njerëzore, por edhe si produkt i një dialogu në zhvillim midis njerëzve dhe ujërave që i rrethonin ata.
Më shumë informacion: Giosan L, Goodman R. (2025). Themelet morfodinamike të Sumerit. PLoS One 20(8): e0329084. doi:10.1371/journal.pone.0329084
–
Reference
