E pesta nga 12 pllakat kuneiforme që mbajnë historinë e Gilgameshit. Të zbuluara në 1839, tabletat vlerësohet të jenë 4,000 vjet të vjetra.
THE ARCHAEOLOGIST> CIVILIZATIONS OF THE WORLD: The Epic of Gilgamesh: The World’s Oldest Known Literature/1
Epopeja e Gilgameshit konsiderohet gjerësisht si një nga veprat më të vjetra të mbijetuara të letërsisë, që daton mbi 4,000 vjet më parë në Mesopotaminë e lashtë (Iraku i sotëm). Kjo kryevepër e jashtëzakonshme letrare, e gdhendur në shkrim kuneiform në pllaka balte, ofron një vështrim të thellë në kulturën, besimet dhe vlerat e qytetërimit të hershëm njerëzor. Rrëfimi thur së bashku mitin, historinë dhe eksplorimin filozofik të temave universale njerëzore, duke e bërë atë jo vetëm një artefakt historik, por edhe një reflektim të përjetshëm mbi jetën, vdekjen dhe gjendjen njerëzore.
SFONDI HISTORIK: ORIGJINA E EPOPESË
Epopeja e Gilgameshit e ka origjinën në Sumer, një nga qytetërimet më të hershme, i vendosur në Mesopotaminë jugore (Iraku i sotëm). Versionet më të hershme të historisë u shfaqën rreth vitit 2100 pes, megjithëse versioni më i plotë daton nga shekulli i 12-të para Krishtit. Epopeja u shkrua në Akkadisht, gjuha e Mesopotamisë së lashtë, por bazohej në poezi shumë më të vjetra sumeriane që kronikuan veprat e Gilgameshit, mbretit gjysmë legjendar të Uruk.
Gjiganti Gilgamesh përshkruar duke mbajtur një luan që duket jo më i madh se një mace -g1a
Gilgameshi besohet të ketë qenë një figurë historike, një mbret që sundoi qytetin e Uruk-ut, një nga qytetet më të mëdha të periudhës sumeriane. Mbretërimi i tij është vendosur tradicionalisht rreth viteve 2800-2500 pes, megjithëse faktet historike për jetën e tij janë mitizuar shumë me kalimin e kohës. Si një figurë letrare, Gilgameshi portretizohet si një personazh heroik, por thellësisht me të meta, që nis një udhëtim epik në kërkim të pavdekësisë, rritjes personale dhe të kuptuarit të mistereve më të mëdha të jetës.
HISTORIA E GILGAMESHIT
Epopeja fillon me Gilgameshin si një mbret i ri dhe arrogant, i pakrahasueshëm në forcë dhe fuqi, por i njohur për tiraninë e tij mbi popullin e Uruk. Të shqetësuar për ambicien e tij të pakontrolluar, perënditë krijojnë Enkidu, një njeri të egër që jeton në harmoni me natyrën, për të sfiduar Gilgameshin. Pas një beteje të ashpër, të dy bëhen miq të ngushtë dhe miqësia e tyre formon një nga marrëdhëniet qendrore të epopesë.
Së bashku, Gilgameshi dhe Enkidu nisin një sërë aventurash heroike. Ata vrasin kujdestarin monstruoz Humbaba, mposhtin Demin e Qiellit të dërguar nga perëndeshë Ishtar dhe arrijnë famë të madhe për bëmat e tyre. Megjithatë, perënditë, të pakënaqur nga sfida e tyre, dekretojnë që Enkidu duhet të vdesë. Vdekja e Enkidu e zhyt Gilgameshin në pikëllim të thellë dhe ndez kërkimin e tij ekzistencial për pavdekësi.
I dëshpëruar për të shmangur fatin që mori mikun e tij, Gilgameshi udhëton në skajet e tokës në kërkim të Utnapishtim, një njeri që i mbijetoi një përmbytjeje të madhe (paralelisht me historinë biblike të Arkës së Noes) dhe iu dha jeta e përjetshme nga perënditë. Udhëtimi i Gilgameshit është i mbushur me prova dhe sfida, por në fund të fundit, ai mëson se pavdekësia është përtej mundësive njerëzore. Mençuria që fiton e bën atë të pranojë pashmangshmërinë e vdekjes dhe të përqendrohet në të jetuarit e një jete kuptimplote.
TEMAT DHE NJOHURITË FILOZOFIKE
Epopeja e Gilgameshit thellohet thellë në tema që janë ende të rëndësishme sot, duke e bërë atë një pjesë të përjetshme të letërsisë. Një nga temat më domethënëse është përballja njerëzore me vdekshmërinë. Kërkimi i Gilgameshit për jetën e përjetshme pasqyron frikën shekullore të njerëzimit nga vdekja dhe dëshirën për ta kapërcyer atë. Megjithatë, mesazhi i eposit është i qartë: vdekja është një pjesë e pashmangshme e jetës dhe pavdekësia e vërtetë qëndron në trashëgiminë që lë pas.
Një temë tjetër qendrore është miqësia. Lidhja midis Gilgameshit dhe Enkidu nxjerr në pah fuqinë transformuese të marrëdhënieve. Përmes miqësisë së tij me Enkidu, Gilgameshi evoluon nga një sundimtar egoist dhe i pamëshirshëm në një udhëheqës më të dhembshur dhe të mençur. Vdekja e Enkidu bëhet katalizatori për rritjen personale të Gilgameshit dhe udhëtimin e tij drejt vetë-realizimit. Epopeja eksploron gjithashtu marrëdhënien midis njerëzve dhe hyjnores. Gilgameshi shpesh ndërvepron me perënditë dhe perëndeshat, veprimet e të cilave formojnë fatin e tij. Perënditë në mitologjinë e Mesopotamisë janë të fuqishëm, por kapriçioz, shpesh duke vepruar në mënyra që janë të paparashikueshme dhe të padrejta. Kjo pasqyron botëkuptimin e Mesopotamisë, ku forcat e natyrës dhe hyjnores besohej se ishin përtej kontrollit njerëzor.
TABLETAT DHE ZBULIMI I TYRE
Epopeja e Gilgameshit humbi në histori për shekuj derisa u rizbulua në mesin e shekullit të 19-të. Arkeologu britanik Austen Henry Layard zbuloi bibliotekën e mbretit Ashurbanipal në Nineveh, kryeqyteti i Perandorisë Asiriane, në Irakun e sotëm. Midis rrënojave, arkeologët zbuluan mijëra pllaka balte, duke përfshirë dymbëdhjetë që përmbajnë versionin më të plotë të Epopesë së Gilgameshit.
UDHËZUES PËR KARRIERËN E ARKEOLOGJISË
Këto pllaka ishin shkruar në kuneiform, një nga sistemet më të hershme të shkrimit, dhe u kompozuan në gjuhën akadiane. Ato tani janë vendosur në Muzeun Britanik, megjithëse fragmente të epopesë janë gjetur në vende të ndryshme në Irak, Siri dhe rajone të tjera që dikur ishin pjesë e botës së lashtë të Mesopotamisë. Me kalimin e kohës, studiuesit e kanë bashkuar tekstin nga fragmente të ndryshme, duke zbuluar pasurinë e plotë të kësaj epopeje të lashtë.
RËNDËSIA KULTURORE DHE HISTORIKE
Rëndësia e Epopesë së Gilgameshit shkon shumë përtej statusit të saj si pjesa më e vjetër e njohur e letërsisë. Ai ofron njohuri të vlefshme për botëkuptimin, fenë dhe vlerat sociale të Mesopotamisë së lashtë. Epika pikturon një pamje të gjallë të jetës në një nga qytetërimet e para të mëdha të njerëzimit, duke përshkruar qytetet e tij, sundimtarët dhe marrëdhëniet midis njerëzimit dhe perëndive.
Për më tepër, historia e Gilgameshit ka paralele me rrëfimet e tjera të lashta, veçanërisht historia e përmbytjeve që shfaqet në Biblën Hebraike dhe tekste të tjera të lashta. Figura e Utnapishtim, i cili i mbijeton përmbytjes duke ndërtuar një varkë, ka një ngjashmëri të habitshme me Noes, duke sugjeruar se versioni Mesopotamian mund të ketë ndikuar në traditat e mëvonshme.
Për më tepër, Epopeja e Gilgameshit vazhdon të frymëzojë letërsinë dhe artin bashkëkohor. Temat e saj të miqësisë, vdekshmërisë dhe kërkimit të kuptimit rezonojnë me lexuesit në kohë dhe kultura. Autorët, poetët dhe studiuesit kanë nxjerrë nga simbolika e tij e pasur dhe mesazhi i përjetshëm, duke siguruar vendin e tij si një tekst themelor në letërsinë botërore.
Epopeja e Gilgameshit qëndron si një dëshmi e fuqisë së qëndrueshme të tregimit. Mbi katër mijëvjeçarë pas krijimit të tij, ai vazhdon të flasë për shqetësimet më të thella të përvojës njerëzore – frikën tonë nga vdekja, kërkimin tonë për kuptim dhe fuqinë transformuese të miqësisë. E vendosur në fragmente në muze në mbarë botën, përfshirë Irakun, epopeja mbetet një pjesë jetike e trashëgimisë sonë të përbashkët kulturore, duke na lidhur me njerëzit e lashtë që e shkruan për herë të parë dhe duke na kujtuar përjetshmërinë e gjendjes njerëzore.
–
Referenca
